سنگ‌شناسی سنگ‏‌های آتشفشانی منطقه خوان– قهستان (شمال‌خاوری بیرجند، خاور ایران)

سنگ‏‌های آتشفشانی ترشیری در منطقه خوان گسترش بسیاری دارند و دربردارندة تناوبی از سنگ‏‌های گدازه‏‌ای و آذر‏‌آواری هستند. گدازه‏‌ها بیشتر دربردارندة داسیت، آندزیت و تراکی‏‌آندزیت بازالتی هستند و سرشت کالک‏‌آلکالن (پتاسیم متوسط) دارند. بلورهای ‏‌پلاژیوکلاز (‏‌‏با منطقه‏‌بندی شیمیایی نوسانی و ترکیب آندزین تا الیگوکلاز)، هورنبلند، کوارتز و پیروکسن فراوان‏‌ترین درشت‌بلورهای این‏‌ سنگ‏‌ها هستند‏‌.‏‌‏‌ آپاتیت‏‌ کانی ‏‌فرعی‏‌ این سنگ‏‌ها‏ست. بیشتر بافت‏‌های‏‌‏‌ این ‏‌سنگ‏‌ها پورفیریتیک ‏‌با‏‌ زمینه میکروگرانولار ‏‌و میکرولیتی،‏‌ گلومروپورفیریتیک،‏‌ جریانی و حفره‏‌ای هستند. بافت غربالی، خوردگی‏‌خلیجی و منطقه‏‌بندی از بافت‏‌های‏‌کانیایی آنها بوده و نشان‏‌دهنده نبود تعادل و آلایش ماگما در ‏هنگام بالاآمدن است. تهی‏‌شدگی سنگ‏‌های منطقه از ‏‌Nb و Ti، همانندیِ آنها با ماگماتیسم پهنه فرورانش را نشان می‏‌دهد. بی‏‌هنجاری منفی Nb در ‏‌‏‌سنگ‏‌های منطقه،‏‌ ویژگیِ سنگ‏‌های قاره‏‌ای ‏‌است و نشان‏‌دهنده مشارکت‏‌ پوسته‏‌ای در ‏‌فرایندهای ماگمایی است. برپایه نمودارهای عنکبوتی بهنجارشدة عنصرهای ‏‌کمیاب و نادر ‏‌خاکی، تهی‏‌شدگی نمونه‏‌های بررسی‏‌شده از عنصرهای ناسازگار با پتانسیل یونی بالا (مانند: Ti، Nb، P و Zr) پیامد ماگماتیسم وابسته به پهنه فرورانش، خاستگاه گوشته‏‌ای متاسوماتیزه و غنی‌شده در پی فرایندهای فرورانش و‏‌ ‏‌از‏‌ سوی دیگر،‏‌‏‌‏‌ دارابودن آمفیبول و نیز بالا‏‌‏‌بودن فوگاسیته اکسیژن در ماگماست. برپایه نمودارهای شناسایی پهنه زمین‌ساختی ماگما، سنگ‏‌های آتشفشانی منطقه در پهنه فرورانش حاشیه قاره‏‌ای فعال پدید آمده‌اند.